De precieze ouderdom van de nederzetting is niet bekend. De aanwezigheid van water in de vorm van de Leuvenumse Beek betekende dat aan een belangrijke voorwaarde voor het ontstaan van een nederzetting was voldaan. Uit onderzoek is gebleken dat er al omstreeks 1200 ontgonnen land en bewoning was.

Vanaf 1661 kwamen delen van de Leuvenumse Beek met aangrenzende terreinen in handen van particulieren, ten behoeve van de exploitatie van papierwatermolens. Uiteindelijk kwam de beek met aangrenzende landerijen in handen van de familie Van Westervelt, eigenaren van het huis De Essenburg in de gemeente Harderwijk. Deze familie liet in 1744 ook te Leuvenum een huis van enig aanzien bouwen, namelijk het Huis te Leuvenum; oorspronkelijk gelegen achter de herberg "De Zwarte Boer". Dit huis, omgeven door een gracht, werd afgebroken rond 1855. De fundamenten ervan zijn nog in de bodem aanwezig. De gracht is zichtbaar in het bos.

In de periode 1921 – 1923 liet de familie Sandberg een geheel nieuw landhuis bouwen aan de oostzijde van de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg. Architect Koning uit Diepenveen ontwierp een traditioneel gebouw. Hij kreeg de opdracht zich te laten inspireren door de bouw van landhuis De Essenburg.

Huis te Leuvenum heeft een rechthoekige vorm en heeft in schoon metselwerk uitgevoerde gevels. Het huis heeft een souterrain, een bel-etage, een verdieping en een zolder onder een omlopend, afgeplat schilddak met gesmoorde Hollandse pannen. Het huis wordt bewoond door freule Sandberg. De familie Sandberg heeft veel betekend voor de plaatselijke bevolking. Het familiegraf Sandberg is te bezichtigen op de kleine begraafplaats achter de Kapel te Staverden.

Koning ontwierp het huis temidden van een grote omringende tuin in landschapsstijl, die ontworpen werd door tuinarchitect Copijn. Deze ontwierp ondermeer ook de tuin van Oud Groevenbeek. De tuin van Huize Leuvenum heeft een rechte oprijlaan vanaf de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg. De laan heeft een lus-vormig einde voor het huis. Op het grasveld binnen de lus staat een zonnewijzer. Aan weerszijden van de oprijlaan bevindt zich een waterpartij. Ten behoeve van het tuinontwerp heeft Copijn de Leuvenumse Beek, die de tuin doorsnijdt, een stuk verlengd. Aan het begin van de oprijlaan aan de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg bevindt zich een oude (grens- of hek)paal. Het is niet duidelijk of dit de oorspronkelijke plaats van deze paal is geweest.

Schuin tegenover het huis bevindt zich het oorspronkelijk bij het Huis te Leuvenum horende, voormalige jachthuis. Op dit moment heeft het de functie van dubbel woonhuis. Het werd als jachthuis en houtvesterswoning gebouwd voor Jhr. Henri F.M.E. Sandberg. Volgens muurankers dateert het rechterdeel (huisnummer 61) uit 1867. Het linkerdeel (huisnummer 59) is vermoedelijk rond 1900 gebouwd. Vermoedelijk was nummer 61 oorspronkelijk als stalruimte in gebruik en is deze later tot woonruimte omgebouwd. De dubbelwoning wordt omringd door een ruime tuin en een halfcirkelvormige oprijlaan vanaf de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg.

De voorgevel van huisnummer 59 heeft een tuindeurkozijn met een 2-ruits bovenlicht en twee 2-ruits tuindeuren, voorzien van luiken, deze luiken hebben de speciale kleurstelling zoals op het landgoed ook terugkomt bij de boerderijen.

Achter beide woningen bevindt zich een langgerekte schuur met een zadeldak en Oud Hollandse pannen.

De uitspanning De Zwarte Boer ligt aan de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg 67, t.h.v. de Oude Zwolseweg. Vermoedelijk was deze plek al in de achttiende eeuw van bebouwing voorzien. Omdat deze uitspanning op de kruising tussen twee postwegen lag, werd deze van oudsher druk bezocht. In de naast de uitspanning gesitueerde schuur werden de paarden gestald en gewisseld. Toen in 1830 de Zuiderzeestraatweg werd aangelegd, werd de route minder vaak gebruikt, maar De Zwarte Boer bleef als herberg bestaan.

Hoewel de naam De Zwarte Boer altijd dezelfde is gebleven, is het pand in de loop der tijd diverse malen aangepast. Vermoedelijk is de belangrijkste wijziging rond 1923 aangebracht toen het voorhuis werd voorzien van een verdieping.

Het interieur van De Zwarte Boer bevat nog onderdelen die terug wijzen naar de periode voor 1923. De gelagkamer en de daarachter gesitueerde keuken behoren tot de oudere bouwfase. In de gelagkamer is een grote schouw, betegeld met schildpadtegels en voorzien van beeltenissen van Prins Willem van Oranje en de Prinses van Oranje. Verder bevinden zich er ook nog enkele oorspronkelijke kasten. Hoewel de sluitsteen van het achterhuis het jaartal 1855 draagt, is ook dit gedeelte vermoedelijk tijdens de verbouwing van 1923 aangepast.
In 2007 en 2008 is "De Zwarte Boer" ingrijpend verbouwd. Alle authentieke details in het schitterende Hotel-Restaurant zijn teruggebracht. Na de verbouwing mag De Zwarte Boer zich het kleinste 4-sterren hotel op de Veluwe noemen!

Op het landgoed Huis te Leuvenum zijn meerdere kleine boerderijen te vinden, enkele hiervan liggen langs de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg. Een van deze monumentale boerderijen is die op huisnummer 43. Het is een 19e eeuwse hallehuisboerderij.

De voorgevel heeft in het midden twee schuiframen die ieder uit zes ruitjes bestaan. Links en rechts van deze ramen bevindt zich een laag toegangsdeurtje in een houten kozijn. Twee toegangsdeurtjes in de voorgevel, dat is bijzonder. Het wolfsdak is met riet gedekt en heeft een grote schoorsteen en twee later aangebrachte dakkapellen.

De boerderij ‘De Grote Koekoek’ bevindt zich op de hoek van de Jhr. Dr. C.J. Sandbergweg en de Oude Zwolseweg. In de voortuin zijn kippen, konijnen en andere kleine boerderijdieren te vinden. De boerderij is van het hallehuistype en is met de voorgevel op het zuiden gericht. Het wolfsdak is voor een deel met rode muldenpannen en gedeeltelijk met riet gedekt.

Leuvenum is een betrekkelijk gaaf gebleven enknederzetting. Een enk is een aaneengesloten oud landbouwgebied dat in gebruik was bij verschillende boeren. De enk is omgeven door een houtwal, die vee en wild tegen moest houden. Door gebruik van plaggenmest ligt de enk veelal hoger. Het landschap langs de Leuvenumse Beek kent een fraai contrast tussen bos en open weidegebied. Naast het edelhert, het ree en wild zwijn komen er vele soorten vogels voor, waaronder de raaf en het ijsvogeltje..

Langs de Leuvenumse Beek hebben papierwatermolens gestaan. De oudste papiermolen was de in (in 1859 gesloopte) Wasmolen uit 1661, gelegen op de Koude Beek, een omleiding van de Leuvenumse Beek. Een tweede papiermolen te Leuvenum was De Zandmolen uit ca. 1692, deze stond tot ca. 1865 noordelijk van het huidige hotel-restaurant Het Roode Koper, even voorbij de waterval aan de Poolseweg. Nu staat in deze omgeving nog een woning met dezelfde naam.

Jaarlijks zorgen vrijwilligers van de KNNV (vereniging voor veldbiologie) voor de paddenoverzet nabij restaurant De Zwarte Boer. De KNNV plaatst eind februari een vele meters tellende afrastering om te voorkomen dat de padden verkeersslachtoffer worden. Door deze afrastering worden de padden geleid naar emmers, waar ze in vallen. De volgende ochtend worden ze door de vrijwilligers naar de overkant gebracht. Een bord ter plaatse voorziet de voorbijganger tijdens de actie van informatie.

www.dezwarteboer.nl